FAŁSZ

Mimo, że lawiny śnieżne kojarzą się zwykle z najwyższymi polskimi górami – Tatrami, występują również w innych pasmach na terenie naszego kraju.

Lawiny śnieżne

Chociaż lawina śnieżna (nazywana dalej w skrócie lawiną) jest zjawiskiem typowym dla terenów wysokogórskich, może wystąpić praktycznie w każdych górach (ogólnie pofałdowanym terenie), jeśli tylko zaistnieją sprzyjające warunki. Mechanizm ich powstawania jest złożony, więc wymienimy tylko najważniejsze czynniki:
  • cechy pokrywy śnieżnej (warstwy, ich spójność, przyczepność, grubość, ew. zaburzenia w postaci rys i pęknięć),
  • nachylenie (przytłaczająca większość lawin w Tatrach występuje jeśli nachylenie wynosi 30-40 stopni) i ekspozycja stoków (wpływająca na ich nasłonecznienie),
  • typ i charakter podłoża (formacje wklęsłe takie jak żleby, rynny, kotły, itp. im bardziej „gładkie”, tym lepiej dla lawin),
  • warunki meteorologiczne: temperatura powietrza (szybkie zmiany powodujące odmarzanie i zamarzanie pokrywy śnieżnej), opady śniegu i deszczu (ich intensywność), wiatr (powodujący przemieszczanie mas śniegu, tworzący nawisy śnieżne ale również wywołujący zmianę temperatury).
Więcej szczegółowych informacji na ten temat można znaleźć na stronie lawinoweabc.pl [źródło-7], [źródło-9] oraz pracy „Turystyka górska w aspekcie zagrożenia lawinowego[źródło-10]. Kiedy nastąpi odpowiednie nagromadzenie wymienionych czynników, wystarczy tylko impuls, żeby masy śniegu utraciły stabilność i rozpoczęły gwałtowny ruch w dół. Źródłem tego zaburzenia często jest człowiek, chociaż badania prowadzone w Tatrach pokazały, że aż 89% zaobserwowanych lawin schodziło z przyczyn naturalnych [źródło-7]. Z drugiej strony większość wypadków lawinowych w których brali udział ludzie była zainicjowana przez nich [źródło-24].

Powyżej: Lot śmigłowca TOPR do zsuwu śnieżnego w „rysie” (marzec 2019 roku).

Lawiny w polskich górach

Ponieważ nasze góry są bardzo zróżnicowane (zarówno pod względem wysokości, rzeźby terenu oraz stopnia zalesienia) nietrudno się domyśleć, że prawdopodobieństwo wystąpienia w nich lawin jest również odmienne. Charakterystyczne są też same lawiny. Na przykład w Bieszczadach mają często tory kilkakrotnie szersze w stosunku do ich długości [źródło-25].

Ryzyko zaobserwowania z bliska lawiny w Tatrach materializuje się wielokrotnie, każdego roku. W Karkonoszach [źródło-16], rejonie Babiej Góry czy w Bieszczadach lawiny są rzadsze, co nie znaczy, że mniej niebezpieczne [źródło-8].

Przypomnijmy, że najbardziej tragiczna (jeśli mierzyć ilością zmarłych, śmierć poniosło wtedy 19 osób) do tej pory lawina śnieżna zeszła w Karkonoszach, a konkretnie w Białym Jarze [źródło-3]. Szczegółowy opis tego zdarzenia znajdziemy np. w magazynie TVN24 [źródło-17]. Duża lawina w tym rejonie zeszła 14 marca 2021 roku, na szczęście tym razem obyło się bez ofiar [źródło-32].

Przyczyny

Jednocześnie w ostatnich latach obserwuje się coraz więcej lawin w pozostałych pasmach i „nietypowych miejscach” [źródło-2]. Skąd ten wzrost? Po części zapewne odpowiada za to zmieniający się klimat (intensywniejsze opady, bardziej gwałtowne zmiany pogody). Warto jednak zwrócić uwagę na jeszcze jeden czynnik, który wydaje się być bardzo istotny. Jest nim silnie rosnąca popularność turystyki zimowej, również tej „poza szlakowej” (skitury, freeride, skialpinizm) [źródło-10].

O ile większość szlaków i tras narciarskich jest poprowadzona tak, żeby omijać najbardziej „lawiniaste” fragmenty, tak poruszanie się poza szlakiem z definicji wiąże się z większym ryzykiem zapuszczenia się w teren zagrożony lawinami.

Dodatkowo większa penetracja terenów górskich zimą musi siłą rzeczy przełożyć się na większą ilość zarejestrowanych (często wywołanych) lawin. Szczególnie tam gdzie ruch turystyczny był dotąd niewielki. Z kolei szeroki dostęp do relacji o „przygodzie”, umieszonej w mediach społecznościowych, potęguje jeszcze wrażenie, że zjawisko jest znacznie częstsze niż w rzeczywistości.

Do kilku takich wypadków z udziałem narciarzy (również skialpinistów) doszło na początku 2021 roku. Lawina, która zeszła podczas zjazdu Żlebem Piszczałki (okolica Suchego Wierchu Ornaczańskiego) bardzo szczęśliwie zakończyła się bez ofiar [źródło-27]. Podobnie jak ta wywołana przy podejściu na wrota Chałubińskiego [źródło-28]. Dużo tragiczniejszy finał miało zabłądzenie we mgle przez trójkę skialpinistów (w okolicy szczytu Kopy Kondrackiej) i wywołana w konsekwencji zjazdu na słowacką stronę lawina. Przeżył tylko jeden z narciarzy [źródło-29]. W każdym z opisanych wypadków, większość biorących w nich udział miała ze sobą lawinowe ABC (detektory, sondy, łopaty) a nawet plecaki lawinowe.  Dla porządku pozostaje odnotować jeszcze wypadek, który miał miejsce w kotle Obrí Dul, na południe od schroniska Dom Śląski (pod Śnieżką w Karkonoszach).  Tutaj w trakcie drugiego stopnia zagrożenia lawinowego, przysypanych śniegiem zostało dwóch narciarzy z których uratował się tylko jeden [źródło-30].

Powyżej: Szlak prowadzący przez wąwóz Homole w Pieninach (grudzień 2018 roku).

Lawiny w górach niskich

Na potwierdzenie wcześniejszych słów, zobaczmy kilka przykładów doniesień o lawinach (czasem obsuwach śnieżnych) w niższych pasmach górskich na terenie Polski. Przy czym warto zauważyć, że dotyczą one terenów „poza szlakowych”:

  • Beskid Sądecki. Przykład małej lawiny podczas zjazdu stokami Radziejowej [źródło-12].
  • Beskid Wyspowy. Opracowanie wskazujące występowanie małych lawin i zsuwów śnieżnych m.in. na Śnieżnicy,  Łopieniu,  Mogielicy,  Jasieniu i Kostrzy [źródło-11].
  • Beskid Niski. Zjazd stokami Cergowej – przykład lawiniska [źródło-13].
  • Beskid Śląski. Wypadek przy zjeździe w okolicy Małe Skrzyczne [źródło-15].

Powyżej: Ślady po zsuwach śnieżnych na Drogę Pienińską (marzec 2019 roku).

Informacje na temat aktualnego zagrożenia lawinowego

Planując górskie eskapady w warunkach zimowych, nawet w bardziej „udomowionych pasmach”, należy mieć na uwadze ryzyko wywołania lawiny.

Co więcej, wysokie stopnie zagrożenia lawinowego również nie są domeną Tatr. Przykładowo w 2019-tym roku III stopień zagrożenia lawinowego obowiązywał między innymi na Babiej Górze [źródło-14]. Podobnie 17 marca 2021 trzeci stopień zagrożenia lawinowego ogłoszono w Karkonoszach [źródło-31]. Definicje stopni zagrożenia lawinowego zostały ujęte w rozporządzeniu MSWiA z dnia 9 września 2019 roku [źródło-26].

Na szczęście informacje o aktualnym zagrożeniu lawinowym (dostarczą ogólnego oglądu sytuacji w okolicy) oraz wiedza na temat lawin (pozwoli zwiększyć szanse, że poprawnie rozpoznamy zagrożenie już w terenie), są dzisiaj łatwo dostępne.

Kompendium wiedzy na temat niezbędnego w warunkach zimowych sprzętu i sposobu jego użycia, dostarczy strona lawinoweabc.pl [źródło-8]. W szczególności warto zapoznać się z ulotką, zbierającą wszystkie podstawowe informacje na temat lawin [źródło-9].

Z kolei o stopniu zagrożenia lawinowego przeczytamy na dedykowanych stronach TOPR (lawiny w Tatrach [źródło-4]) oraz GOPR (lawiny w pozostałych pasmach górskich [źródło-1]). Linki prowadzące bezpośrednio do poszczególnych raportów zostały zebrane w tabeli 5 [źródło-6].

Tabela 5. Rejony w których zagrożenie lawinowe w polskich górach występuje najczęściej.
PasmoRejonKomunikaty o zagrożeniu
TatryPraktycznie cały obszar Tatr.Zobacz [źródło-1]
Karkonosze49 torów lawinowych, głównie w kotłach polodowcowych.Zobacz [źródło-18]
Beskid ŻywieckiMasyw Babiej Góry, głównie północne stoki.Zobacz [źródło-21]
Beskid ŻywieckiPilsko - małe kociołki po północnej i południowej stronie grzbietu.Zobacz [źródło-20]
BieszczadyKilkanaście obszarów występowania, głównie w rejonie połonin - między innymi stoki Tarnicy, Szerokiego Wierchu, Wielkiej Rawki, Krzemienia, Smerka, Bukowego Berdo, Kopy Bukowskiej, Halicza, Kińczyka Bukowskiego oraz Połoniny Caryńskiej i Wetlińskiej [źródło-25].Zobacz [źródło-23]
Śnieżnik KłodzkiGłównie rejony Lejów (Wielkiego i Małego).Zobacz [źródło-19]
PieninyWylot wąwozu Szopczańskiego, fragmenty wąwozu Homole, Droga Pienińska (po słowackiej stronie Dunajca).Zobacz [źródło-22]

Źródła i dodatkowa literatura

[źródło-1] https://www.gopr.pl/lawiny
[źródło-2] https://www.goryonline.com/lawiny-w-polskich-gorach,5727,i.html
[źródło-3] https://pl.wikipedia.org/wiki/Lawina_w_Bia%C5%82ym_Jarze
[źródło-4] http://lawiny.topr.pl/
[źródło-5] https://8a.pl/8academy/zagrozenie-lawinowe-lawiny-w-tatrach/
[źródło-6] https://rcb.gov.pl/wp-content/uploads/2011/02/zagr_okres1.pdf
[źródło-7] https://lawinoweabc.pl/archiwum/5-lawiny-w-ujeciu-statystycznym.html
[źrółdo-8] https://lawinoweabc.pl/
[źródło-9] https://lawinoweabc.pl/files/ulotka%20lawiny_k6.pdf
[źródło-10] „Turystyka górska w aspekcie zagrożenia lawinowego„, Katarzyna Piotrowicz, dostęp: https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/258618/piotrowicz_turystyka_gorska_w_aspekcie_zagrozenia_2007.pdf?sequence=1&isAllowed=y
[źródło-11] „Lawiny na Śnieżnicy„. Marek Kłodnicki w Almanachu Ziemi Limanowskiej, 24 sierpnia 2009, dostęp do skanu: http://www.beskidyzachodnie.gminadobra.pl/sys/download.html?file_id=6348
[źródło-12] https://youtu.be/wT3qesTWpOM?t=175
[źródło-13] https://www.youtube.com/watch?v=aufNwlHhxKc
[źródło-14] https://wiadomosci.radiozet.pl/Polska/Po-opadach-sniegu-wzroslo-zagrozenie-lawinowe-w-Beskidach
[źródło-15] https://wiadomosci.wp.pl/lawina-w-beskidach-instruktor-snowboardu-ranny-6031714289587329a
[źródło-16] https://www.skalnik.pl/blog/lawiny-w-karkonoszach/
[źródło-17] https://tvn24.pl/magazyn-tvn24/przyszla-nagle-rzucala-o-drzewa-odzierala-z-ubran-krzyczalem-ale-nikogo-juz-nie-bylo,144,2563
[źródło-18] https://www.gopr.pl/zagrozenie-lawinowe/regiony/karkonosze
[źródło-19] https://www.gopr.pl/lawiny/snieznik-klodzki
[źródło-20] https://www.gopr.pl/zagrozenie-lawinowe/regiony/pilsko
[źródło-21] https://www.gopr.pl/lawiny/babia-gora
[źródło-22] https://www.gopr.pl/zagrozenie-lawinowe/regiony/pieniny
[źródło-23] https://www.gopr.pl/zagrozenie-lawinowe/regiony/bieszczady
[źródło-24] https://lawinoweabc.pl/przed-lawina
[źródło-25] https://www.gopr.pl/zagrozenie-lawinowe/regiony/bieszczady/obszary-zagrozone
[źródło-26] http://lawiny.topr.pl/assets/docs/1723.pdf
[źródło-27] https://tatromaniak.pl/aktualnosci/relacja-uratowanego-z-lawiny-w-tatrach-jak-sprzet-i-partnerzy-moga-ocalic-zycie/
[źródło-28] https://tatromaniak.pl/aktualnosci/lawina-porwala-narciarza-pod-wrotami-chalubinskiego-zadzialal-plecak-lawinowy-opis-zdjecia/
[źródło-29] https://tatromaniak.pl/aktualnosci/dokladny-opis-tragicznej-lawiny-pod-kopa-kondracka-warto-przeczytac/
[źródło-30] https://www.horskasluzba.cz/cz/aktualni-informace/aktualne/tiskove-zpravy/3132-smrt-v-lavine-pod-slezskym-domem
[źródło-31] https://kpnmab.pl/szlaki-zamkniete-z-powodu-zagrozenia-lawinowego-1649/n
[źródło-32] https://www.facebook.com/KarkonoskiParkNarodowy/photos/a.767090380051405/3844796998947379/?type=3&theater

Wpis przejrzany i aktualny na dzień: 2021-03-21. Wszystkie zdjęcia wykonane przez autora wpisu.

Zdjęcie tytułowe: Mały zsuw śnieżny w dolnej części Głębokiego Żlebu, widziany z drogi do Morskiego Oka (marzec 2019 roku).